İş Ekipmanları için Periyodik Kontrol Raporu Alınması

Son zamanlarda yaşanan iş kazaları aslında göz önünde bulunan fakat toplum tarafından bir türlü görülemeyen bir gerçeğin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Her yıl ülkemizde meydana gelen on binlerce iş kazası binlerce işçinin hayatını kaybetmesi veya daha fazlasının yaralanması ile sonuçlanmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarından ötürü yaşanan ölümler ve sürekli iş göremezlikler hem toplum vicdanında hem de ülke ekonomisinde derin yaralar açmaktadır. Sonuçların bu kadar ağır olmasına rağmen artan bir şekilde iş kazalarının devam etmesinin birçok sebebi bulunmaktadır. En önemli sebep şüphesiz ki fazla üretim ve kar elde etmek amacından dolayı çalışanların sağlık ve güvenliğinin arka plana atılmasıdır. İş kazalarının önüne geçilmesi ve kayıpların azaltılması arzusu Devletin çalışma hayatına müdahalesini gerektirmiştir. İşçilerin can güvenliği ile doğrudan ilgili olan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin sebepler dairesinde işverenin iyi niyetine bırakılması mümkün değildir. Bu amaç doğrultusunda iş ekipmanlarının periyodik kontrolü çeşitli mevzuatlarla düzenlenmiştir. 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre işveren mesleki riskleri önlenmeli, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbiri almalıdır. Bu kapsamda İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği işverene bazı iş ekipmanlarının periyodik kontrollerini yaptırma zorunluluğu yüklemektedir. Özellikle iş müfettişlerince yapılan denetimlerde iş ekipmanlarının periyodik kontrolünün yapılması ile ilgili bazı hususların işverence yanlış anlaşıldığı veya konu ile ilgili işverenin yeterli bilgisi olmadığından dolayı yanlış yönlendirildiği ve periyodik kontrol raporlarındaki eksiklikler yüzünden işverenin yüksek idari para cezaları ile karşı karşıya kaldığı görülmektedir. Bu noktada işyerinde kullanılan hangi ekipmanlar için periyodik kontrol raporu alınması gerektiği, hangi periyotlarda bu raporların tekrarlanacağı, söz konusu raporların kimler tarafından hazırlanması ve hangi hususları içermesi gerektiği açıklanması gereken sorulardır.

Mevzuatımızda İş Ekipmanın ve Periyodik Kontrolü

İş Ekipmanının tanımı 25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde “İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisatı” olarak tanımlanmıştır. Bu tanım kapsamında işyerinde bulunan asansör, kompresör, kazan, topraklama tesisatı ve hatta iklimlendirme sistemleri dahi iş ekipmanı olarak sınıflandırılmaktadır. İş ekipmanlarının periyodik kontrolü ise söz konusu yönetmelikte “öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetleri” olarak açıklanmıştır.

İş Ekipmanlarının Periyodik Kontrolünün Mevzuattaki Yeri

İşverenin iş ekipmanlarının periyodik kontrolünü yapma zorunluluğunun dayanağı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası’nın 10/4. maddesidir. Söz konusu maddede işverene iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılması ödevi yüklenmiştir. Bunun yanında İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliği, Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, Yapı İşlerinde İş sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği ve Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği gibi yönetmeliklerde iş ekipmanlarının periyodik kontrolü hususuna değinilmiştir. İş ekipmanlarının iş sağlığı ve güvenliği yönünden periyodik kontrolleri ile ilgili usul ve esaslar İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer verilmiştir.

Zaman İçinde Mevzuatta Meydana Gelen Dönüşüm

Geçmiş zamanlı mevzuatlar incelendiğinde en önemli düzenlemenin 1475 sayılı İş Kanunu’na bağlı olarak 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü” olduğu görülmektedir. Bu düzenlemede çeşitli iş ekipmanlarının periyodik kontrolünün hangi hususlar göz önüne alınarak yapılacağı detaylı bir şekilde yer verilmiştir. Teknolojinin ve üretim yöntemlerinin hızlı bir şekilde ilerlemesi teknik konularda yapılan düzenlemelerin sıklıkla değişmesine sebep olmuştur. Bu kapsamda hazırlanan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” iş ekipmanlarının periyodik kontörlerini detaylı bir şekilde ortaya koymak yerine genel hatlarını çizmiş ve detaylar ile ilgili hususlarda standartlara atıfta bulunmuştur.

İş Ekipmanlarının Kontrolü

İş ekipmanından doğabilecek tehlike göz önünde bulundurularak yapılacak olan kontrol iki aşamada ele alınmaktadır. Birinci aşamada kurulum ve montaj şartlarına bağlı tehlike meydana gelme riski bulunan iskele, kule vinç gibi ekipmanlar söz konusudur.

Güvenliğinin kurulum ve montaj şartlarına bağlı olduğu ekipmanlar,

• ekipmanın kurulmasından sonra,
• ilk defa kullanılmadan önce,
• her yer değişikliğinde,

yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılmalıdır. Düzenlenen kontrol belgesinde doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığı açık bir şekilde gösterilmelidir.

İkinci aşamada yer alan ekipmanlar asansör, forklift, topraklama tesisatı gibi arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanlarıdır.

Bu ekipmanlar

• çalışma şeklinde değişiklikler
• kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması

gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması sağlanmalıdır.

Yapılan kontroller ilgili yönetmelikte belirtilen usullere uygun şekilde altına alınmalı ve yetkililer her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanmalıdır. İş ekipmanı işletme dışında kullanılması gibi bir durum söz konusu olduğu hallerde, ekipmanın yapılmış olunan son kontrolüne ait belge, evrak veya rapor ekipmanla birlikte bulundurulmalıdır. Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği EK-III’te yer almaktadır.

Bildirim Yükümlülüğü

İş ekipmanlarının periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler, bilgilerini

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına elektronik ortamda kayıt yaptırmak zorundadır.

Yapılacak olan kayıt, asgari aşağıdaki bilgileri içermesi gerekmektedir;

• Periyodik kontrol yapacak kişinin adı ve soyadı,
• C. kimlik numarası,
• Mezun olduğu okul, bölüm, tarihi ve diploma numarası,
• Hizmet zorunluluğu bulunması halinde çalıştığı kurum veya işletmenin sigorta sicil numarası,
• Periyodik kontrol yapacağı iş ekipmanı.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 16 maddesi periyodik kontrol yapacak kişilerin bakanlığa bildirim yapmasını ve kayıt numarası almasını içermektedir. Bakanlığın yargı süreci nedeniyle kayıt sistemini tamamlayamaması sonucu bu uygulama ertelenmiştir.

İş Ekipmanlarının Bakım, Onarım ve Periyodik Kontrolleri ile İlgili Hususlar

İş ekipmanlarının bakım, onarım ve periyodik kontrolleri, ilgili ulusal ve uluslararası standartlarda belirlenen aralıklarda ve kriterlerde, imalatçı verileri ile fen ve tekniğin gereklilikleri dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. Bunun yanında iş ekipmanlarının günlük, haftalık, aylık ve benzeri bakımları öncelikle ilgili standartlarda belirlenen veya imalatçının belirlediği şekilde, imalatçı tarafından yetkilendirilmiş servislerce veya işyeri tarafından görevlendirilmiş kişilerce yapılmalıdır. İş ekipmanları her çalışmaya başlamadan önce, operatörleri tarafından kontrollere tabi tutulmaları sağlanmalıdır. Gerekmesi durumunda check-list’ler oluşturulmalı ve operatörün ekipmanı çalıştırmadan önce check-list’te yer alan hususları kontrol ettiğinden emin olunmalıdır.

İş ekipmanları günlük muayeneden geçirilmeli ve kullanım sırasında ekipman, çatlak, gevşemiş bağlantılar, parçalardaki deformasyon, aşınma, korozyon ve benzeri belirtiler bakımından gözle muayene edilmelidir. Bu muayeneler haftalık, aylık üç aylık ve benzeri periyotlarla ekipmanın ilgili olduğu standartların veya imalatçısının öngördüğü düzenli aralıklarla tekrarlanması sağlanmalıdır. İş ekipmanlarının periyodik kontrollerinin aralığı ve kriterleri belirlenirken ilk önce söz konusu ekipmanın periyodik kontrolü ile ilgili bir standart bulunup bulunmadığına bakılmalıdır. Her hangi bir standarttın bulunmaması durumunda ilk önce imalatçının öngördüğü aralık ve kriterler göz önüne alınmalıdır. Eğer imalatçı firmanın da bu konuda her hangi bir verisinin bulunmaması durumunda iş ekipmanının periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılmalıdır. Belirlenen periyodik kontrol aralığının İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde belirtilen istisnalar dışında bir yılı aşmaması gerekmektedir.

En son olarak birden fazla iş yapmak amacıyla imal edilen iş ekipmanları yaptıkları işler göz önünde bulundurularak ayrı ayrı periyodik kontrole tabi tutulması gerekmektedir.

İş Ekipmanın Periyodik Kontrol Raporunda Olması Gereken Hususular

İş Ekipmanlarının periyodik kontrollerinden sonra düzenlenen rapor ana hatlarıyla 8 bölümden oluşması gerekmektedir. Yapılan saha denetimlerinde en çok kontrol raporlarının içeriğinde hata yapıldığı görülmektedir. Bundan dolayı kontrol raporunun bölümlerini tek tek ele almaya ve öncelikle teftişlerde dikkat edilen noktalara daha sonrada raporda bulunması gereken hususları açıklamaya çalışacağız.

Genel Bilgiler

          Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

Bu bölümde öncelikle hazırlanmış olan periyodik kontrol raporunun söz konusu işyerine ait olup olmadığı, hala geçerliliğinin sürüp sürmediği ve olması gerekli olan periyodik kontrol sürelerinin, raporda belirtilen süre ile uygunluğu sorgulanır.

Bulunması Gereken Hususlar

Bu kapsamda işyerinin adı, adresi, iletişim bilgileri (telefon, faks, elektronik posta adresi, internet sitesi ve benzeri), periyodik kontrol tarihi, normal şartlarda yapılması gereken bir sonraki periyodik kontrol tarihi ve gerekli görülen diğer bilgilerin bu bölümde bulunması gerekmektedir.

           İş Ekipmanına Ait Teknik Özellikler

           Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

Periyodik kontrolü istenilen iş ekipmanın tanımlayan; markası, modeli, seri numarası, konumu ve belirtilen diğer teknik özelliklerin, periyodik kontrol raporu ve ekipmanın kendisi ile uyumluluğunun yani raporun belirtilen ekipmana ait olup olmadığının kontrolü yapılır.

Bulunması Gereken Hususlar

Periyodik kontrole tabi tutulan iş ekipmanının adına, markasına, modeline, imal yılına, ekipmanın seri numarasına, konumuna, kullanım amacına vb. gerekli görülen teknik özelliklerine ve diğer bilgilerine yer verilir.

Periyodik kontrol metodu

          Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

Periyodik kontrol yapılırken uygulanan yöntemlerin ilgili standartlara ve mevzuata uygunluğu bu bölümde sorgulanır. Özellikle periyodik kontrol sırasında kullanılan ölçüm ve test cihazlarının uygunlu olması ve kalibrasyonlarının yapılması önemlidir.

          Bulunması Gereken Hususlar

Periyodik kontrolün hangi standarda göre yapıldığı, ilgili standardın numarası ve adı, periyodik kontrol esnasında kullanılan ekipmanların özellikleri ve diğer bilgilere yer verilir.

Tespit ve değerlendirme

Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

Kontrolü yapan tarafından iş ekipmanın için oluşturulmuş tespit ve değerlendirme sorularının, raporun periyodik kontrol metodu kısmında belirtilen ilgili standartlar, yönetmelik ve özelikle yönetmelikçe de açıklanan ekipmana ait imalatçı tarafından oluşturulmuş kılavuzda belirtilen asgari kontrolleri sağlayıp sağlamadığı kontrol bu bölümde ortaya konulur.

            Bulunması Gereken Hususlar

“Periyodik kontrol metodu” bölümünde belirtilen belirlenen kurallar ve yapılan periyodik kontrolden elde edilen değerlerin, yine “İş ekipmanına ait teknik özellikler” bölümünde yer verilen iş ekipmanının teknik özelliklerini karşılayıp karşılamadığı hususu ile ilgili standart ve teknik literatürde yer alan sınır değerlere uygun olup olmadığı kıyaslanması bu bölümde yer verilir. Bunun yanında periyodik kontrolde uygulanan test ve diğer işlemlere ilişkin bilgiler açık bir şekilde belirtilir.

Test, deney ve muayene

             Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

İş ekipmanın iş sağlığı ve güvenliği açısından kontrolünün sonunda yapılmış olan test ve muayenelerin yönetmelik ve ilgili standartlarda belirtilen kriterlere uygunluğu bu bölümde sorgulanır. Özellikle iş ekipmanı için gereken uygun test yönteminin (test, statik test, dinamik test, tahribatsız muayene yöntemleri ve benzeri) seçilmesi, tahribatsız test yöntemlerinin kullanılması söz konusu olduğu hallerde testi yapan kişinin ilgili standardın eğitimini alıp almadığı ve elde edilen test sonuçların mevzuat ve standartlara uygunluğu bu bölümde ele alınır.

            Bulunması gereken hususlar

İş ekipmanının periyodik kontrolü esnasında yapılan test deney ve muayene (hidrostatik test, statik test, dinamik test, tahribatsız muayene yöntemleri ve benzeri) sonuçları belirtilir.

İkaz ve öneriler

          Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

Bu kısımda yetkili mühendis veya tekniker tarafından ilgili iş ekipmanı ile ilgili belirtilmiş olan ikaz ve önerilerin ne olduğu, bunlarla ilgili çalışmaların ve risk analizi kapsamında değerlendirilmesinin yapılıp yapılmadığı ortaya konulmalıdır.

          Bulunması gereken hususlar

Yapılan periyodik kontrol sonucunda iş sağlığı ve güvenliği yönünden uygun bulunmayan hususların belirlenmesi halinde, bunların nasıl uygun hale getirileceğine ilişkin öneriler ile bu hususlar giderilmeden iş ekipmanının kullanımının güvenli olmayacağı belirtilir.

Sonuç ve Kanaat

           Teftişte Dikkat Edilen Noktalar

İş ekipmanın yapılan kontroller sonucunda çalışmasının uygun olduğuna dair kanaatin net bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Uygun bulunmadığı takdirde nedenleri ile açıklanarak iş ekipmanın iş sağlığı ve güvenliği açısından tekrar uygun ve çalışır hale gelmesi için yapılması gerekenlerin belirtilmesi ve bu çalışmalar yapıldıktan sonra raporun tekrar düzenlenmesi ve bu raporun kontrolü yapılmalıdır.

          Bulunması gereken hususlar

    Periyodik kontrole tabi tutulan iş ekipmanının varsa tespit edilen ve giderilen noksanlıklar açıklanarak, bir sonraki periyodik kontrole kadar geçecek süre içerisinde görevini güvenli bir şekilde yapıp yapamayacağı açıkça belirtilmelidir.

Onay

         Teftişte Dikkat Edilen Hususlar

Kontrolü yapan kişinin yönetmelikte belirtilen mesleki yeterlilik şartlarını sağlayıp sağlamadığı(diploma tarihine, numarasına varsa örneğine vs… bakılarak), bakanlık kayıt numarasının olup olmadığı ve bu numaranın rapora ve ilgili kişi veya kuruluşa aidiyetinin,  sistemden kontrol edilerek doğruluğu, ıslak imzası gibi hususlar kontrol edilerek bunlara dikkat edilmelidir.

          Bulunması gereken hususlar

Bu bölümde periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişinin/kişilerin kimlik bilgileri, mesleği, diploma tarihi ve numarasına ilişkin bilgiler, Bakanlık kayıt numarası ile raporun kaç nüsha olarak düzenlendiğine yer verilir.

İş ekipmanlarının periyodik kontrol raporlarında yukarıda saydığımız hususlar bulunmak zorundadır. İş sağlığı ve güvenliği yönünden uygun bulunmayan hususların tespit edilmesi ve bu hususlar giderilmeden iş ekipmanının kullanılmasının uygun olmadığının belirtilmesi halinde; bu hususlar giderilinceye kadar iş ekipmanı kullanılmamalıdır. Söz konusu eksikliklerin giderilmesinden sonra ikinci bir kontrol yapılmalıdır. Bu raporda eksikliklerin giderilmesi için yapılan iş ve işlemler ile iş ekipmanının bir sonraki kontrol tarihine kadar güvenle kullanılabileceği ibaresinin de yer almalıdır.

       SONUÇ

Son zamanlarda yaşanan kazalar hataların ekipmanlardan ziyade bu ekipmanları amacına uygun kullanmayan veya kontrollerini yapmayan insanlarda olduğunu göstermektedir. Bir asansörün arızalanması, bir kompresörün patlaması veya bir vinçin devrilmesi daha önce yapılacak basit periyodik kontrollerle engellenebilecek kazalardır. İş ekipmanlarının periyodik kontrolünün yapılmaması veya sadece bir mevzuat gereğinden kurtulmak amacıyla özensiz yerine getirilmesinin çok acı sonuçları olduğu yaşanan kazalarla defalarca ortaya konulmuştur.  Bu durumdan ötürü ekipmanlarının kontrol ve bakımları yukarıda izah ettiğimiz usul ve esaslar göz önünde bulundurularak ilgili mevzuat ve standartlara uygun yapılması iş kazalarının önüne geçilmesinde elzemdir.